Een burgemeester in bezettingstijd
Mattheus Johannes IJzerman, werd op 1 april 1938 benoemd tot burgemeester van Wageningen. De installatie volgde op 7 april. Hij was de opvolger van burgemeester J.M.A. Wijnaendts van Resandt.
Ir. M.J. IJzerman
burgemeester van Wageningen
Op 29 augustus 1939 ontving burgemeester IJzerman het voorschrift Afvoer Burgerbevolking van de Minister van Defensie A.Q.H. Dijxhoorn. Hierin stond vermeld dat Wageningen, in geval van een Duitse aanval, in de frontlinie zou komen te liggen.
De gemeente Wageningen hield rekening met het onvermijdelijke en bereidde een evacuatieplan voor. In die periode werd organisatorisch enorm veel werk verzet.
Na de inval en tijdens de bezetting van de Duitsers waren vanaf het hoogste niveau de ambtenaren op hun post gebleven ‘om ook in deze moeilijke tijden hun plicht te doen, in het belang van de bevolking’. Dit was ook de strekking van een officiële geheime richtlijn uit 1937 ‘De Aanwijzingen’. De ministers waren naar Engeland gevlucht!
Een burgemeester in oorlogstijd moest wel goed weten wat hij deed, hij bevond zich op een hellend vlak. Van ‘burgervader’ werd hij geleidelijk tot werktuig van de nazi’s, eenvoudig omdat het systeem hem geen andere keus liet. De burgemeesters kregen Duitse voorschriften opgedrongen.
Talrijke burgemeesters die voor de oorlog benoemd waren kregen of namen ontslag.
Op 27 mei 1941 werd tot commissaris van politie benoemd, Willem Marinus Versteeg, Majoor van Politie, lid van de NSB en begunstigd lid van de Germaanse SS. Versteeg vertrok in juni 1943 naar Amersfoort.
Zijn opvolger was Albertus Christiaan Adrianus Neu, Opperluitenant van Politie, lid van de SD en SS.
In Wageningen begon het jaar 1943 met de diefstal van de persoonskaarten uit het stadhuis en de arrestatie van studenten. Enkele weken later volgde een razzia op studenten. Op 9 maart 1943 werd een mislukte aanslag op de commissaris Versteeg gepleegd. In een woonwijk kwam op 26 maart een bom neer waarbij 27 inwoners werden gedood.
Burgemeester IJzerman was met ziekteverlof van 9 april 1943 tot 1 september 1943. In april verbleef hij in Eibergen, later werd hij opgenomen in een ziekenhuis in Enschede. Per 1 september hervatte IJzerman zijn werkzaamheden. Per telegram kreeg de burgemeester op 4 september 1943 het verzoek van de wnd. Gewestelijk Politie-President om opgave van gemengd Joodse huwelijken. IJzerman antwoordde dat hij op grond van godsdienstige overwegingen niet wilde overgaan tot het verstrekken van de gevraagde gegevens, Op 28 oktober 1943 werd de buurman van IJzerman, Dr. Jan Boes nabij zijn woning aan de Hesselink van Suchtelenweg vermoord. Beide gebeurtenissen hebben ongetwijfeld te maken gehad met het ontslag van de burgemeester.
Op 2 december 1943 werd ontslag verleend aan de heer ir. M.J. IJzerman als burgemeester van Wageningen en als curator van de Landbouwhogeschool door de secretaris-generaal van het departement van Binnenlandse Zaken.
Na het vertrek van IJzerman werd de NSB’er en SD’er W.H. van den Brink benoemd als burgemeester van Wageningen.
Bronnen:
Gemeentearchief Wageningen